Палякі адзначаюць 100-годзьдзе Вялікапольскага паўстаньня

Сёньня палякі адзначаюць 100-годзьдзе пачатку Вялікапольскага паўстаньня 1918 году. Вялікапольскае паўстаньне было ўзброеным супрацівам, які прывёў да вызваленьня амаль усёй Вялікапольшчы ад нямецкай улады.

Вялікапольскае паўстаньне пачалося неўзабаве пасьля заканчэньня Першай сусьветнай вайны. Яго ўдзельнікі патрабавалі, каб польская тэрыторыя пад прускай уладай паўторна вярнулася ў Польшчу, якая ў гэтым часе толькі што ўмацоўвала сваю незалежнасьць пасьля 123 гадоў падзелаў.

Вялікапольскае паўстаньне закончылася перамогай у 1919 годзе. Дзякуючы яму, жыхары Вялікапольшчы атрымалі свабоду, а рэгіён, які лічыўся „калыскай польскай дзяржаўнасьці”, вярнуўся ў Польшчу.

Паўстаньне было рэакцыяй на нямецкую забарону візыту ў Познані польскага піяніста й палітыка Ігнацыя Яна Падэрэўскага (Ignacy Jan Paderewski ). 25 сьнежня 1918 году палітык прыбыў у Гданьск на борце брытанскага крэйсэра „Канкорд”.
На наступны дзень ён прыехаў у Познань. Гэта выклікала вялікую патрыятычную дэманстрацыю. Вялікі энтузіязм узбудзіла таксама яго прамова, якая прагучала з балькона тамтэйшага гатэля Bazar.

Сьведкам гэтых падзеяў быў тады 16-гадовы Зыгмунт Ляташэўскі (Zygmunt Latoszewski). Запісы яго ўспамінаў захаваліся ў архіве Польскага радыё.

Зыгмунт Ляташэўскі: Я быў сярод гэтага велізарнага натоўпу, які сустракаў Падэрэўскага. Палітык выйшаў на балькон і зьвярнуўся да нас з прамовай. Цяжка забыць гэткі момант, які пацьвярджаў, што мы нанава ў нашай незалежнай краіне. Такое было ўражаньне, хоць гэта надалей была тэрыторыя пад прускай акупацыяй.

Паводле гісторыка Міхала Мацкевіча (Michał Mackiewicz), жыхары Вялікапольшчы дасканала выкарысталі тагачасную слабасьць немцаў.

Міхал Мацкевіч: Перш за ўсё, яны выкарысталі паразу немцаў на вайне й татальны беспарадак у нямецкай уладзе й арміі. Трэба памятаць пра тое, што Вялікапольскае паўстаньне закончылася перамогай паўстанцаў, між іншым, таму, што нямецкая армія была няздольнай да дзеяньня на тэрыторыі Вялікапольшчы. Гэта вельмі паспрыяла паўстанцам.

Камандзірамі паўстаньня былі: да студзеня 1919 году - генэрал Станіслаў Тачак (Stanisław Taczak), а пазьней генэрал Юзэф Доўбар-Мусьніцкі (Józef Dowbor-Muśnicki).

Унук генэрала Доўбар-Мусьніцкага Ежы Гагалкевіч (Jerzy Gogołkiewicz) успамінаў, што яго дзядуля ўсё сваё жыцьцё прысьвяціў Польшчы.

Ежы Гагалкевіч: Ён быў вельмі дысцыплінаваны, як у дачыненьні да сябе, так і ў дачыненьні да іншых. Ён быў даволі жорсткі ў сваіх ацэнках. Усё яго жыцьцё было накіраванае на Польшчу. Не вядома, ці гэта выпадкова, ці мэтанакіравана 28 сьнежня ён апынуўся менавіта ў Познані.

Унук удзельніка Вялікапольскага паўстаньня Эўстахы Ракочы (Eustachy Rakoczy) успамінаў, што ўдзел яго дзядулі ў паўстаньні, а затым у баях 1920-а году быў для яго продка натуральным абавязкам у дачыненьні да Айчыны.

Эўстахы Ракочы: Дзядуля быў маім першым настаўнікам гісторыі й патрыятызму. Так яго выхавалі. Ён быў перакананы, што ў дачыненьні да Айчыны свой абавязак выканаў. За гэта я яго вельмі шанаваў.

Паўстаньне ахапіла тэрыторыю амаль 25 тысяч квадратных кілямэтраў, дзе жылі каля 2 мільёнаў людзей. У кульмінацыйным моманце змаганьняў паўстанцкая армія налічвала 72 тысячы жаўнераў.

Нацыянальна-вызваленчы супраціў прынёс Вялікапольшчы незалежнасьць. Дзякуючы гэтай перамозе вялікапольскія паўстанцы зрабілі важны ўнёсак у стварэньне адроджанай дзяржавы.

Пастановай Сэйму й Сэнату Польшчы 2018 год быў абвешчаны Годам памяці аб Вялікапольскім паўстаньні.

19 сьнежня бягучага году прэзыдэнт Анджэй Дуда пасьмяротна адзначыў камандзіраў Вялікапольскага паўстаньня Ордэнам Белага Арла.

Сёньня ў Познані праходзяць цэнтральныя ўрачыстасьці з нагоды 100-годзьдзя пачатку Вялікапольскага паўстаньня. У іх прымаюць удзел прадстаўнікі найвышэйшых уладаў Польшчы, у тым ліку, прэзыдэнт Анджэй Дуда й прэм’ер Матэвуш Маравецкі.

аз